Leren over de geschiedenis

ʻLebo: ʻSue, waarom heb ik je niet eerder ontmoet?ʼ

Tekst: Margalith Kleijwegt

ʻAls kind stond ik om half vier ʻs ochtends op. Ik maakte het vuur aan voor mijn vader die iets later uit bed kwam. Hij moest naar zijn werk. Zodra hij was vertrokken dook ik mijn bed weer in, ik hoefde pas om acht uur naar school. Op mijn veertiende begon ik te werken. Ik werkte voor witte families in Welkom, dat heb ik mijn hele leven gedaan. Gedurende de eerste jaren van zijn leven droeg ik Lebo op mijn rug mee naar mijn werk, mijn zoon was altijd bij me.

Aan het woord is de moeder van Lebo Tlali, die opgroeide in Thabong, een township bij het mijnstadje Welkom midden in Oranje Vrijstaat. Ze schetst een beeld van de jaren van hardship, toen de zwarte bevolking in bijna alles afhankelijk was van de blanke. Ze hadden niets te zeggen en ze droegen hun lot decennia lang gelaten. Lebo is terug in zijn geboorteplaats om samen met fotograaf Ad van Denderen een grote tentoonstelling voor te bereiden. En, helemaal nieuw voor beide mannen, ze gaan leerlingen van een paar middelbare scholen hier, een zwarte, een blanke en een gemengde school door middel van fotoʼs meer leren over Le geschiedenis en van hun leven nu. Met aan het eind een tentoonstelling van hun werk, gecombineerd met het werk van Ad.

De apartheid bestaat nog steeds, sterker hij is nu wederkerig, zegt iedereen die we spreken. De zwarten merken dat sommige blanken hen nog steeds buitensluiten, maar ook de blanken vinden dat hen onrecht wordt aangedaan. Ze ervaren ʻomgekeerde discriminatieʼ, bijvoorbeeld: het is voor hen moeilijker om een goede plek aan een universiteit te bemachtigen, zwarte studenten hebben voorlopig voorrang.

De afgelopen jaren zijn veel blanken uit Welkom vertrokken. Mensen met geld gingen naar Australië of Engeland, zo ver mogelijk weg van dit verscheurde land.
Sue Jewell en haar man Chris konden niet weg ook al hebben ze een Brits paspoort. Ze hadden het geld niet voor zoʼn grote stap. Of misschien wilden ze eigenlijk niet. Zuid-Afrika is een raar land waar je ondanks alle ellende behoorlijk verslingerd aan kan raken. Chris was jarenlang directeur van een van de privé scholen in Welkom en nu hij gepensioneerd is, geeft hij les in Johannesburg.

Het liefst zou hij zien dat Sue hem volgt en naar Johannesburg komt, maar Sue wil voorlopig in Welkom blijven. Daar kent ze iedereen, is ze een spin in het web, een druktemaker, altijd politiek actief, en niet lang geleden overleefde ze borstkanker. Strijdbaar als altijd: ʻHet gaat heel goed met me.ʼ

Sue Jewel

We zitten met Chris en Sue op het terras van Alma Nursery, het tuincentrum van Welkom, de enige plek in de omgeving waar lekkere koffie is. Een Afrikaner oase, bijna alle gasten hier zijn wit. Chris wil iets kwijt aan Lebo: ʻHet is ongemakkelijk, maar ik wil het toch zeggen. Ik was tegen de apartheid, maar ik deed vrij weinig om een eind te maken aan die onrechtvaardige situatie.ʼ Lebo knikt, hij laat geen emotie zien na deze confessie maar hij is zichtbaar geïnteresseerd in het verhaal van Chris en Sue, mensen uit zijn eigen stad die hij in de tijd van apartheid nooit had kunnen ontmoeten.

Sue ageerde destijds openlijk tegen de onderdrukking van de zwarte bevolking. Ze was getuige van een zware mishandeling van een zwarte man, fotografeerde die en werd daarna door blanke types bedreigd. Haar verwachtingen waren hoog toen de apartheid werd afgeschaft, nog altijd geëmotioneerd bij de herinnering aan dat moment zegt ze: ʻDe inauguratie van Mandela was de gelukkigste dag van mijn leven.ʼ

Mandela had eeuwig moeten blijven leven, daar is iedereen in Zuid-Afrika het over eens. Hij had moreel gezag en daar is nu een gebrek aan. Mandela probeerde iedereen, ook de witte bevolking, bij de opbouw van het nieuwe Zuid-Afrika te betrekken. Het zit Sue dwars dat de blanken nu zo worden gemarginaliseerd.

Lebo luistert aandachtig. Hij gaat niet in op haar verwijt dat de blanken nu de klos zijn. Hij denkt diep na. ʻSue, waarom heb ik je niet eerder ontmoet? Waarom kon dat niet? We houden allebei van kunst en fotografie, wat een verspilling om daar nu pas achter te komen.ʼ Hij staat op en omhelst Sue die vanaf dat moment lid was van ons team.