Welkom Today

ʻWaar vroeger de blanke bevolking liep, was nu iedereen zwart.ʼ

ʻAd wil je meedoen?ʼ, vroeg Lebo.ʼʼ

Tekst: Margalith Kleijwegt

ʻWelkom Todayʼ, is de mooie titel die hoort bij het project waar we de komende tijd over zullen bloggen. In het kort: Fotograaf Ad van Denderen was 27 jaar geleden lange tijd in het mijnstadje Welkom in Oranje Vrijstaat, net na de vrijlating van Mandela maar voor het einde van de Apartheid. Welkom was in die tijd een broeinest van de AWB, de rechtse en racistische Afrikaner Weerstands Beweging, er waren voortdurend rellen en moordpartijen. Ook in de nabijgelegen township was de spanning permanent voelbaar. Welkom en Thabong, wat moest je daar als je jong was en iets met je leven wilde? Ad publiceerde het boek ʻWelkom in Suid-Afrikaʼ, (ik schreef het verhaal erbij), later ging Ad nog een paar keer terug. Hij kreeg een haat liefde relatie met die rare, weerbarstige plek in het midden van Zuid-Afrika.

Anderhalf jaar geleden melde Lebo Tlali zich bij Ad, hij kwam uit de township Thabong en was nog een kleine jongen toen Ad en ik daar waren, al hebben we elkaar in die tijd nooit ontmoet. Lebo had het fotoboek van Ad in handen gekregen en kon niet geloven dat iemand de moeite had genomen zich zo te verdiepen in zijn geboorteplaats. Het boek fascineerde en inspireerde Lebo. Het lukte hem om de township te ontvluchten, hij ging studeren in Kaapstad. Daar kreeg Lebo opnieuw het boek ‘Welkom in Suid-Afrika’ in handen. Hij schreef hoe hij Ad zijn werk bewonderde en dat hij zich afvroeg of ze samen terug naar Welkom konden gaan, om de fotoʼs van lang geleden, van de periode toen de Apartheid nog bestond, daar te exposeren en misschien een project te starten op middelbare scholen. Om op die manier leerlingen die ver na de apartheid geboren zijn te confronteren met hun recente verleden en ze zelf over hun huidige situatie na te laten denken door ze hun leven nu te laten fotograferen. Wat waren hun dromen? Hoe wilden ze die bereiken? Een jonge zwarte man uit Thabong samen met een oudere witte man uit Nederland, allebei in de ban van Welkom. Lebo zag het helemaal voor zich.

Ad wil je meedoen, vroeg Lebo? Natuurlijk zei Ad onmiddellijk ʻjaʼ.

En zo reden we, Lebo, Ad, Heleen Peeters, de project manager van Paradox en ik, vandaag in de zilvergrijze Toyota Corolla richting Welkom. De eerste koffie dronken we bij Jan Huesken, de geïnteresseerde en betrokken cultureel attaché van de ambassade. Het verhaal van Lebo is er een van hoop en die zijn nodig in het Zuid-Afrika van nu. Waar de apartheid wel voorbij is maar waar veel van de structuren nog hetzelfde zijn. Zoals de eindeloos lange reistijden die veel zwarten moeten maken (vanuit townships) om op tijd bij hun werk te kunnen zijn.

Eenmaal bij Welkom, stapten Ad en Lebo uit om het opvallende naambordje te bekijken. En het moment van aankomst te fotograferen. Lebo gebruikt deze periode op zijn verzoek de Leica waar Ad destijds zijn reportages mee maakte, hij raakt het toestel aan alsof het om een kroonjuweel gaat.

Even later zitten we in de huisartsenpraktijk van Rhett Kahn, een oude bekende van Ad en al jarenlang actief in Welkom. Onderwerp: hoe is het nu na de apartheid.ʻWij krijgen de indruk dat er op scholen nauwelijks geschiedenis wordt gegevenʼ, zei huisarts Rhett Kahn. ʻLeerlingen krijgen nauwelijks iets te horen over de tijd van die apartheid. Dat kan natuurlijk niet.ʼ Hij en zijn vrouw Janet, al jaren en jaren strijders voor rechtvaardigheid maakten een vermoeide indruk, Khan had net een nachtdienst in het ziekenhuis gedraaid. Hun kinderen waren en zijn hun trots en hoop. Hun twee dochters waren advocaat geworden, eentje werkte er in Welkom. En waar dokter Khan heel blij om was: In Thabong kwam geen ondervoeding meer voor, iedereen had te eten. De keerzijde: De zwarte bevolking at nu meer junkfood en kreeg ongevraagd een welvaartsziekte: de hartaanval.

We reden door Welkom, we liepen door Welkom, waar vroeger de blanke bevolking liep was nu iedereen zwart. En er was een nieuwe prachtige shopping mall met fantastische winkels waar ze alles hebben, er werd enorm geshopt. Echt, dat was zo anders 27 jaar geleden, toen waren de bedienden de enigen die je in Welkom zag.

Voor Lebo en Ad was het bijzonder om samen op die plek te zijn. Voor Lebo was het wonderlijk om ineens met drie blanken uit Europa door zijn geboortegebied te rijden. Welwillende mensen die toch niet helemaal precies begrijpen hoe het allemaal zit. Aan het eind van de dag brachten we Lebo naar zijn familie in Thabong, waar alles nog hetzelfde leek als 27 jaar geleden. De stoffige straten, de zichtbare armoede, soms krotten, hier en daar bergen vuil op straat en heel veel spelende kinderen. We stopten de auto voor het huis van Lebo. Zijn zussen kwamen op hem afgerend en omhelsden hun verloren broer. Voor even was hij weer thuis.