I do art

ʻEn nu is hij terug. Als rolmodelʼ

Tekst: Margalith Kleijwegt

Drieëntwintig jaar na de afschaffing van de apartheid ligt het township Thabong er hetzelfde bij als toen Ad van Denderen en ik hier in 1990 waren. De infrastructuur is nog steeds beroerd. Na een paar heftige regenbuien moet je zwemmen om aan de andere kant van de weg te komen. De hostels, vroeger voor de mannen die in de mijnen werkten, nu zitten er ook illegalen, liggen er troosteloos bij en na zeven uur loopt bijna niemand meer buiten. Op straat lopen is te gevaarlijk, het aantal gangs neemt alleen maar toe.

Natuurlijk is er ook vooruitgang. Vroeger moést je als zwarte in Thabong wonen, Welkom, het witte gedeelte met mooie huizen en winkels, was verboden gebied. Aan die onrechtvaardige situatie kwam na de afschaffing van de apartheid een eind. Iedereen die genoeg geld had, kon naar Welkom vertrekken. Met als gevolg dat het centrum van Welkom er steeds Afrikaanser uit is gaan zien, met stalletjes en eettentjes en heel veel kappers.

Mathabo Leeto in Mugg & Bean, Welkom

De extreem rechtse Afrikaner Weerstandsbeweging was in de jaren tachtig zeer aanwezig in Welkom, hun leider Eugene Terre ʻBlanche was vaste gast in het mijnstadje. Nu is het ANC er de baas en die is in Vrijstaat behoorlijk militant. Onze steun en toeverlaat Sue Jewell arrangeerde een ontmoeting met Mathabo Leeto, de minister van sport, entertainment, kunst en cultuur in Vrijstaat en overtuigd ANC-er. Een indrukwekkende verschijning is deze grote vrouw die in een feloranje mantelpak de plaatselijke koffietent Mugg & Bean binnenschrijdt, de telefoon aan haar oor, want ze is in gesprek. Even later vertelt ze dat ze de volgende dag naar Rio de Janeiro vliegt waar ze het carnaval bestudeert, dat festijn zou ze in het kader van verzoening graag naar Vrijstaat brengen. Onze gedachte om de nu bijna historische fotoʼs van Ad op zwarte, witte en gemengde scholen te laten zien en daar een cursus fotografie door Ad en Lebo aan te koppelen, vindt ze aantrekkelijk, ze doet mee zegt ze. Mathaba Leeto vertelt dat de blanken het lastig vinden om aan de nieuwe situatie te wennen. Jonge mensen willen wel denkt ze, juist omdat ze zo ver na de apartheid zijn geboren, maar de ouders, hoe zit het daar mee? Met een los handgebaar: ʻYou can take the farmer out of the farm, but not the farm out of the farmer.ʼ Als antwoord op een uitdrukking van de blanken.ʻYou can take the man out of the bush, but not the bush out of the man.ʼ

De volgende ochtend gaan we naar Teto High School in township Tabong. De plek waar Lebo voor het eerst in aanraking kwam met beeldende kunst. Door te lezen en te leren over schilderkunst en fotografie besefte hij dat er een andere wereld bestond, die van de verbeelding. Zijn docent stimuleerde hem door te gaan zodat dat Lebo als een van de weinigen van zijn school uit Thabong ontsnapte en in Kaapstad ging studeren.
En nu is hij terug. Als rolmodel.

Lebo en Ad geven hun presentatie in hetzelfde lokaal waar Lebo destijds beeldende kunst volgde. De faciliteiten zijn nogal beperkt, er is een lesboek, maar geen computers, geen verf, alleen een schetsboek. De leerlingen luisteren aandachtig naar Leboʼs verhaal. Ad kunnen ze niet meteen plaatsen. Nederland, waar ligt dat? En heeft hij echt al die fotoʼs gemaakt? Waarom kwam hij eigenlijk naar Welkom en Thabong in 1990?

Deze slideshow vereist JavaScript.

Lebo en Ad zijn goed op elkaar ingespeeld en laten om de beurt een foto van Ad zien waar de leerlingen op reageren. Ze moeten zeggen wat ze zien en, benadrukt Lebo, er zijn geen goede of foute antwoorden. De eerste foto is die van de acclimatiesatieruimte waar mijnwerkers worden getest of ze tegen de hitte beneden bestand zijn. Zwarte mannen met een thermometer in hun mond die op hun onderbroek na naakt zijn. Een treurig beeld. ʻEenzamheidʼ, ʻslavernijʼ, ʻverdrietigʼ, associëren de leerlingen. Als hen wordt uitgelegd wat hier is vastgelegd, zijn ze verbaasd en verontwaardigd. Vernederend vinden ze het. Lebo en Ad laten ook fotoʼs zien van hoe de ʻwitteʼ kant van Welkom leefde. Een school waar pianloles werd gegeven wordt betiteld als ʻrijkdomʼ. In de foto van een blanke vrouw die met een pistool op schoot zit zien ze ʻangstʼ.

Deze slideshow vereist JavaScript.

Straks als de fotografiecursus begint, is het de bedoeling dat ze dat met hun eigen telefoon doen. Alleen de helft heeft er geen, een groot verschil met de leerlingen die in Welkom naar school gaan zal, later blijken. Aan ambitie ontbreekt het ze niet. Ze dromen van een carriere als rapper, of gewoon als ʻartiest.ʼ Mokoena weet zeker dat hij archtitect wordt en Thusi schilder. Haar talent is zichtbaar door de manier waarop ze de woorden die Lebo op het bord in haar schrift geschetst: ʻI do art.ʼ